[Fizjoterapeuta]

Pielęgnacja kikuta:
– kształtowanie jego formy
– zapobieganie: obrzękom (leki, opaska uciskowa, opatrunek gipsowy), przykurczom w
zachowanych stawach
– utrzymanie: pełnego zakresu ruchów, sprawności mięśni
– po zaopatrzeniu w protezę – utrzymanie higieny kikuta i leja protezowego.
Wg prof. Weissa – protezowanie już na stole operacyjnym – ujęcie kikuta opatrunkiem gipsowym,
co przeciwdziała obrzękom, poprawia warunki gojenia, zapobiega przykurczom. Następnie dołącza
się konstrukcję rurową protezy ze stopą protezową.
Budowa protezy kończyny dolnej:
podstawowa budowa to lej i stopa protezowa, reszta zależy od typu protezy, który może być
wewnątrz lub zewnątrz – szkieletowy.
W protezach zewnątrzszkieletowych elementem nośnym jest ścianka zewnętrzna, nadająca kształt
protezie.
W protezach wewnątrzszkieletowych konstrukcją nośną jest rura osiowa z lekkiego metalu, łącząca
lej ze stopą. Rura ta może być zaopatrzona w mechanizm stawu kolanowego lub biodrowego.
Protezy stopy.
Odjęcie palców z pozostawieniem głów kości śródstopia nie zaburza statyki, ale może wpływać na
osłabienie propulsji szczególnie przy przyspieszaniu kroku, bieganiu, skokach. Protezowanie polaga
na wytworzeniu substytutu propulsji przez wzmocnienie podeszwy buta pasmem blachy stalowej.
Amputacje w obrębie śródstopia zaburzają statykę stopy pozbawiając ją przednich punktów
podparcia. Stopa ma tendencję do ustawienia szpotawego, a przy bliższych amputacjach – w stawie
Choparta również do końskiego. Protezowanie – wkładka supinująca, utrzymująca tylny łuk
sklepienia podłużnego stopy oraz metalowe wzmocnienie podeszwy buta.
W zależności od długości kikuta uzupełnienie protezowe może być wbudowane w normalnym
bucie, lub stosuje się tzw. mobilizator czyli protezę stopy z cholewką obejmującą kikut i obwodową
część podudzia, wzmocniony metalową podeszwą i przytrzymaniem pięty.
Całkowita amputacja stopy – wg Syme'a – lekko kolbowaty kikut nadający się do bezpośredniego
obciążenia. Kikut umieszcza się w leju, a sztuczna stopa poprawia warunki propulsji i wyrównuje
powstały skrót kończyny.
Protezy podudzia
Proteza goleni = stopa protezowa + część goleniowa
Stopa protezowa może być ze stawem skokowym jednoosiowym lub elastyczna bez stawu
skokowego.
Ze stawem skokowym:
– bierne ruchy zgięcia podeszwowego i grzbietowego
– amortyzacja wstrząsów
– ułatwia odepchnięcie się od podłoża
– wady: ciężka i niekosmetyczna.
Elastyczna stopa protezowa bez stawu skokowego:
– większe walory kosmetyczne
– ugięcie przedniego odcinka pod naciskiem masy ciała, co zastępuje naturalne zgięcie
grzbietowe palców.
Najczęściej stosowany typ protezy goleni: PTB – patellar tendon bearing, gdyż głównym polem
podparcia kikuta jest okolica więzadła właściwego rzepki. Taka proteza nie ma stawu skokowego.
Utrzymywanie protezy na kikucie – zapobieganie zsuwaniu się:
1) pełnokontaktowe dopasowanie leja w przypadku długiego, dobrze umięśnionego kikuta
2) wykorzystanie budowy anatomicznej nasady dalszej uda do mocowania leja:
– stosowany w protezach PTB pasek nadkłykciowy obejmujący okrężnie udo
– modyfikacja leja PTB – lej KBM: podwyższone górne boczne krawędzie leja i
uniemożliwienie zsuwania się protezy z kikuta za pomocą klina gumowego wsuwanego
między kłykieć przyśrodkowy kości udowej, a ścianę przyśrodkową leja
– modyfikacja Fajala – lej PTS: podwyższenie przedniej i bocznych krawędzi leja powyrzej
krawędzi górnej rzepki i domodelowanie ich do kłykci kości udowej
– w protezach starego typu: tulejka udowa z szynami bocznymi.
Niekorzystne zjawiska w płaszczyźnie strzałkowej (protezy podudziowe):
1. Nadmierne wykorzystywanie zgięcia podeszwowego stopy na początku fazy podparcia –
niedostateczne zgięcie lub przeprost w stawie kolanowym.
2. Niedostateczne wykorzystanie zgięcia podeszwowego stopy na początku fazy podparcia –
nadmierne zgięcie w stawie kolanowym.
3. Niedostateczne działanie dźwigni stopy w drugiej połowie fazy podparcia powoduje zbyt
szybkie zgięcie w stawie kolanowym.
4. Zwiększony opór dźwigni stopy protezowej – zwiększone uczucie nacisku na przednią
powierzchnię kikuta w drugiej połowie fazy podporu i opóźnione przetaczenie stopy.
Zjawiska w płaszczyźnie czołowej:
1. Przechylanie się goleni protezy na zewnątrz – niedostosowanie leja do szpotawości kikuta
lub nadmierne przesunięcie goleni na zewnątrz nad stopą protezową.
2. Koślawe ustawienie goleni protezowej – niedostosowanie leja do koślawości kikuta lub
przyśrodkowe przesunięcie goleni protezy.
Zaopatrzenie protezowe kikuta uda.
Proteza uda składa się z dopasowanego do kikuta leja, mechanizmu stawu kolanowego, goleni i
stopy.
Lej udowy jest sztywny, wykonany z laminatu żywicowego lub z drewna.
Guz kulszowy powinien spoczywać na półeczce siedzeniowej, ukształtowanej na przyśrodkowym
odcinku tylnej krawędzi leja. Przeciwległa półeczce część ściany przedniej jest wpuklona do światła
leja, by wywierając ucisk na przednio-przyśrodkową część uda stabilizować guz kulszowy na
półeczce siedzeniowej. W przednio-przyśrodkowym narożniku górnych krawędzi leja
uwzględniony jest kanał dla ścięgna mięśnia przywodziciela długiego, a na krawędzi górnej bocznej
– zagłębienie dla krętarza większego. W ścianie przedniej i tylnej są odpowiednie zagłębienia dla
mięśnia pośladkowego średniego i mięśnia prostego uda by zapewnić im swobodę napinania.
Podstawą stabilności i wygody kikuta jest zachowanie odpowiedniego wymiaru wewnętrznego leja.
W płaszczyźnie strzałkowej wymiar ten musi odpowiadać odległości guza kulszowego od
przedniej powierzchni ścięgien przywodzicieli uda. W płaszczyźnie czołowej wymiar leja powinien
odpowiadać odległości krocza od zewnętrznej powierzchni kości udowej w okolicy podkrętarzowej.
Stabilizacja miednicy
Dla stabilizacji miednicy konieczne jest dobre ustabilizowanie kikuta w leju protezy, który nadaje
mu ustawienie przywiedzione – co pozwala wykorzystać siłę mięśni odwodzicieli do poprzecznego
ustabilizowania miednicy.
Gdy proteza jest prawidłowo ustawiona – linia przebiegająca przez środek pięty i środek stawu
kolanowego protezy przebiega również przez guz kulszowy.
Stabilizacja protezy uda w obciążeniu
Konieczne jest bierne zablokowanie zgięcia grzbietowego stopy (lub brak stawu skokowego) i
zachowana funkcja mięśnia pośladkowego wielkiego. Wtedy punktem obrotu w fazie podporu staje
się oś poprzeczna stopy, co odpowiada stawom śródstopno - paliczkowym w warunkach
naturalnych. Linia łącząca ten punkt ze stawem biodrowym kikuta stanowi oś mechaniczną protezy.
Oś obrotu stawu kolanowego leży poza tą linią mechaniczną, co umożliwia bierne zablokowanie
stawu kolanowego pod obciążeniem.
Wspomaganie biernej stabilizacji – przesunięcie linii mechanicznej (osi obciążenia) do przodu od
osi obrotu stawu kolanowego. Innym sposobem jest zastosowanie blokady kolana działającej przy
obciążeniu.
Lej podciśnieniowy
Wady – ryzyko przekrwienia niepodpartych tkanek na końcu kikuta
Zalety – brak konieczności dodatkowego zawieszenia leja
Lej podciśnieniowy musi być dokładnie dopasowany do powierzchni kikuta, z pozostawieniem
komory między końcem kikuta, a dnem leja. Na dnie komory znajduje się otwór zamknięty
wentylem jednokierunkowym.
Niektóre kikuty wymagają dodatkowych zawieszeń na talii lub miednicy. Najpopularniejszym
rodzajem zawieszenia protezy uda jest pas śląski, zamocowany na leju protezy i obejmujący
okrężnie miednicę.
W przypadku krótkiego kikuta stosuje się pas taliowy typu kalifornijskiego lub szyny biodrowe z
pasem biodrowym. Osoby nie znoszące ucisku pasa muszą korzystać z zawieszenia szelkowego lub
kamizelkowego.
Zaopatrzenie protezowe po całkowitej amputacji kończyny dolnej
Dotyczy to amputacji przezkrętarzowej uda lub amputacji w stawie biodrowym.
Powszechnie stosuje się protezę kanadyjską – typ protezy dynamicznej. Posiada ona wolny staw
biodrowy i kolanowy, a dzięki odpowiedniemu rozmieszczeniu osi tych stawów w stosunku do osi
mechanicznej protezy (staw biodrowy do przodu od osi, kolanowy do tyłu) – jest ona stabilna przy
pełnym obciążeniu.
Siłę dynamiczną zapoczątkowującą wymach protezy w przód w pozycji zakrocznej stwarza
elastyczny zderzak lub wyrzutnia sprężynowa umieszczona za osią stawu biodrowego, na szczycie
uda protezy. Długość kroku oraz dynamika wymachu goleni kontrolowane są przez taśmę gumową,
rozpiętą między koszem biodrowym, a golenią protezy.
Przymiotnik „kanadyjska” odnosi się wyłącznie do protezy skorupowej. Proteza ta składa się z
kosza biodrowego wykonanego z żywicy epoksydowej lub ze skóry. Część sztywna obejmuje talerz
biodrowy po stronie amputowanej, część miękka – stronę przeciwną. Dno kosza w okolicy oparcia
guza kulszowego powinno być miękko wyścielone. Kosz zamyka się z przodu paskami. Tradycyjna
proteza posiada przegub biodrowy z regulacją i zderzakiem. Elementy uda i goleni są wykonane z
tworzywa sztucznego. Elastyczna taśma kontroluje przegub biodrowy i kolanowy.

Źródło: fizjoterapeuty.pl

Pielęgnacja kikuta:
– kształtowanie jego formy
– zapobieganie: obrzękom (leki, opaska uciskowa, opatrunek gipsowy), przykurczom w
zachowanych stawach
– utrzymanie: pełnego zakresu ruchów, sprawności mięśni
– po zaopatrzeniu w protezę – utrzymanie higieny kikuta i leja protezowego.
Wg prof. Weissa – protezowanie już na stole operacyjnym – ujęcie kikuta opatrunkiem gipsowym,
co przeciwdziała obrzękom, poprawia warunki gojenia, zapobiega przykurczom. Następnie dołącza
się konstrukcję rurową protezy ze stopą protezową.
Budowa protezy kończyny dolnej:
podstawowa budowa to lej i stopa protezowa, reszta zależy od typu protezy, który może być
wewnątrz lub zewnątrz – szkieletowy.
W protezach zewnątrzszkieletowych elementem nośnym jest ścianka zewnętrzna, nadająca kształt
protezie.
W protezach wewnątrzszkieletowych konstrukcją nośną jest rura osiowa z lekkiego metalu, łącząca
lej ze stopą. Rura ta może być zaopatrzona w mechanizm stawu kolanowego lub biodrowego.
Protezy stopy.
Odjęcie palców z pozostawieniem głów kości śródstopia nie zaburza statyki, ale może wpływać na
osłabienie propulsji szczególnie przy przyspieszaniu kroku, bieganiu, skokach. Protezowanie polaga
na wytworzeniu substytutu propulsji przez wzmocnienie podeszwy buta pasmem blachy stalowej.
Amputacje w obrębie śródstopia zaburzają statykę stopy pozbawiając ją przednich punktów
podparcia. Stopa ma tendencję do ustawienia szpotawego, a przy bliższych amputacjach – w stawie
Choparta również do końskiego. Protezowanie – wkładka supinująca, utrzymująca tylny łuk
sklepienia podłużnego stopy oraz metalowe wzmocnienie podeszwy buta.
W zależności od długości kikuta uzupełnienie protezowe może być wbudowane w normalnym
bucie, lub stosuje się tzw. mobilizator czyli protezę stopy z cholewką obejmującą kikut i obwodową
część podudzia, wzmocniony metalową podeszwą i przytrzymaniem pięty.
Całkowita amputacja stopy – wg Syme'a – lekko kolbowaty kikut nadający się do bezpośredniego
obciążenia. Kikut umieszcza się w leju, a sztuczna stopa poprawia warunki propulsji i wyrównuje
powstały skrót kończyny.
Protezy podudzia
Proteza goleni = stopa protezowa + część goleniowa
Stopa protezowa może być ze stawem skokowym jednoosiowym lub elastyczna bez stawu
skokowego.
Ze stawem skokowym:
– bierne ruchy zgięcia podeszwowego i grzbietowego
– amortyzacja wstrząsów
– ułatwia odepchnięcie się od podłoża
– wady: ciężka i niekosmetyczna.
Elastyczna stopa protezowa bez stawu skokowego:
– większe walory kosmetyczne
– ugięcie przedniego odcinka pod naciskiem masy ciała, co zastępuje naturalne zgięcie
grzbietowe palców.
Najczęściej stosowany typ protezy goleni: PTB – patellar tendon bearing, gdyż głównym polem
podparcia kikuta jest okolica więzadła właściwego rzepki. Taka proteza nie ma stawu skokowego.
Utrzymywanie protezy na kikucie – zapobieganie zsuwaniu się:
1) pełnokontaktowe dopasowanie leja w przypadku długiego, dobrze umięśnionego kikuta
2) wykorzystanie budowy anatomicznej nasady dalszej uda do mocowania leja:
– stosowany w protezach PTB pasek nadkłykciowy obejmujący okrężnie udo
– modyfikacja leja PTB – lej KBM: podwyższone górne boczne krawędzie leja i
uniemożliwienie zsuwania się protezy z kikuta za pomocą klina gumowego wsuwanego
między kłykieć przyśrodkowy kości udowej, a ścianę przyśrodkową leja
– modyfikacja Fajala – lej PTS: podwyższenie przedniej i bocznych krawędzi leja powyrzej
krawędzi górnej rzepki i domodelowanie ich do kłykci kości udowej
– w protezach starego typu: tulejka udowa z szynami bocznymi.
Niekorzystne zjawiska w płaszczyźnie strzałkowej (protezy podudziowe):
1. Nadmierne wykorzystywanie zgięcia podeszwowego stopy na początku fazy podparcia –
niedostateczne zgięcie lub przeprost w stawie kolanowym.
2. Niedostateczne wykorzystanie zgięcia podeszwowego stopy na początku fazy podparcia –
nadmierne zgięcie w stawie kolanowym.
3. Niedostateczne działanie dźwigni stopy w drugiej połowie fazy podparcia powoduje zbyt
szybkie zgięcie w stawie kolanowym.
4. Zwiększony opór dźwigni stopy protezowej – zwiększone uczucie nacisku na przednią
powierzchnię kikuta w drugiej połowie fazy podporu i opóźnione przetaczenie stopy.
Zjawiska w płaszczyźnie czołowej:
1. Przechylanie się goleni protezy na zewnątrz – niedostosowanie leja do szpotawości kikuta
lub nadmierne przesunięcie goleni na zewnątrz nad stopą protezową.
2. Koślawe ustawienie goleni protezowej – niedostosowanie leja do koślawości kikuta lub
przyśrodkowe przesunięcie goleni protezy.
Zaopatrzenie protezowe kikuta uda.
Proteza uda składa się z dopasowanego do kikuta leja, mechanizmu stawu kolanowego, goleni i
stopy.
Lej udowy jest sztywny, wykonany z laminatu żywicowego lub z drewna.
Guz kulszowy powinien spoczywać na półeczce siedzeniowej, ukształtowanej na przyśrodkowym
odcinku tylnej krawędzi leja. Przeciwległa półeczce część ściany przedniej jest wpuklona do światła
leja, by wywierając ucisk na przednio-przyśrodkową część uda stabilizować guz kulszowy na
półeczce siedzeniowej. W przednio-przyśrodkowym narożniku górnych krawędzi leja
uwzględniony jest kanał dla ścięgna mięśnia przywodziciela długiego, a na krawędzi górnej bocznej
– zagłębienie dla krętarza większego. W ścianie przedniej i tylnej są odpowiednie zagłębienia dla
mięśnia pośladkowego średniego i mięśnia prostego uda by zapewnić im swobodę napinania.
Podstawą stabilności i wygody kikuta jest zachowanie odpowiedniego wymiaru wewnętrznego leja.
W płaszczyźnie strzałkowej wymiar ten musi odpowiadać odległości guza kulszowego od
przedniej powierzchni ścięgien przywodzicieli uda. W płaszczyźnie czołowej wymiar leja powinien
odpowiadać odległości krocza od zewnętrznej powierzchni kości udowej w okolicy podkrętarzowej.
Stabilizacja miednicy
Dla stabilizacji miednicy konieczne jest dobre ustabilizowanie kikuta w leju protezy, który nadaje
mu ustawienie przywiedzione – co pozwala wykorzystać siłę mięśni odwodzicieli do poprzecznego
ustabilizowania miednicy.
Gdy proteza jest prawidłowo ustawiona – linia przebiegająca przez środek pięty i środek stawu
kolanowego protezy przebiega również przez guz kulszowy.
Stabilizacja protezy uda w obciążeniu
Konieczne jest bierne zablokowanie zgięcia grzbietowego stopy (lub brak stawu skokowego) i
zachowana funkcja mięśnia pośladkowego wielkiego. Wtedy punktem obrotu w fazie podporu staje
się oś poprzeczna stopy, co odpowiada stawom śródstopno - paliczkowym w warunkach
naturalnych. Linia łącząca ten punkt ze stawem biodrowym kikuta stanowi oś mechaniczną protezy.
Oś obrotu stawu kolanowego leży poza tą linią mechaniczną, co umożliwia bierne zablokowanie
stawu kolanowego pod obciążeniem.
Wspomaganie biernej stabilizacji – przesunięcie linii mechanicznej (osi obciążenia) do przodu od
osi obrotu stawu kolanowego. Innym sposobem jest zastosowanie blokady kolana działającej przy
obciążeniu.
Lej podciśnieniowy
Wady – ryzyko przekrwienia niepodpartych tkanek na końcu kikuta
Zalety – brak konieczności dodatkowego zawieszenia leja
Lej podciśnieniowy musi być dokładnie dopasowany do powierzchni kikuta, z pozostawieniem
komory między końcem kikuta, a dnem leja. Na dnie komory znajduje się otwór zamknięty
wentylem jednokierunkowym.
Niektóre kikuty wymagają dodatkowych zawieszeń na talii lub miednicy. Najpopularniejszym
rodzajem zawieszenia protezy uda jest pas śląski, zamocowany na leju protezy i obejmujący
okrężnie miednicę.
W przypadku krótkiego kikuta stosuje się pas taliowy typu kalifornijskiego lub szyny biodrowe z
pasem biodrowym. Osoby nie znoszące ucisku pasa muszą korzystać z zawieszenia szelkowego lub
kamizelkowego.
Zaopatrzenie protezowe po całkowitej amputacji kończyny dolnej
Dotyczy to amputacji przezkrętarzowej uda lub amputacji w stawie biodrowym.
Powszechnie stosuje się protezę kanadyjską – typ protezy dynamicznej. Posiada ona wolny staw
biodrowy i kolanowy, a dzięki odpowiedniemu rozmieszczeniu osi tych stawów w stosunku do osi
mechanicznej protezy (staw biodrowy do przodu od osi, kolanowy do tyłu) – jest ona stabilna przy
pełnym obciążeniu.
Siłę dynamiczną zapoczątkowującą wymach protezy w przód w pozycji zakrocznej stwarza
elastyczny zderzak lub wyrzutnia sprężynowa umieszczona za osią stawu biodrowego, na szczycie
uda protezy. Długość kroku oraz dynamika wymachu goleni kontrolowane są przez taśmę gumową,
rozpiętą między koszem biodrowym, a golenią protezy.
Przymiotnik „kanadyjska” odnosi się wyłącznie do protezy skorupowej. Proteza ta składa się z
kosza biodrowego wykonanego z żywicy epoksydowej lub ze skóry. Część sztywna obejmuje talerz
biodrowy po stronie amputowanej, część miękka – stronę przeciwną. Dno kosza w okolicy oparcia
guza kulszowego powinno być miękko wyścielone. Kosz zamyka się z przodu paskami. Tradycyjna
proteza posiada przegub biodrowy z regulacją i zderzakiem. Elementy uda i goleni są wykonane z
tworzywa sztucznego. Elastyczna taśma kontroluje przegub biodrowy i kolanowy.

Źródło: fizjoterapeuty.pl